Dalili za Ugonjwa wa Ukoma, Sababu na Tiba Zake
Utangulizi
Ukoma (kwa Kiingereza: Leprosy au Hansen’s disease) ni ugonjwa wa kuambukiza unaosababishwa na bakteria aina ya Mycobacterium leprae. Ugonjwa huu huathiri ngozi, mishipa ya fahamu, macho na mara chache sehemu nyingine za mwili. Ingawa mara nyingi umetiliwa doa kwa sababu ya mitazamo potofu ya kijamii, ukoma ni ugonjwa unaotibika kabisa iwapo utagunduliwa mapema na kupewa tiba sahihi.
Kwa miaka mingi, ukoma ulitazamwa kama ugonjwa wa laana, jambo lililosababisha wagonjwa wengi kubaguliwa na jamii. Hata hivyo, maendeleo ya kisayansi na tiba yamebadili hali hiyo. Leo hii, Shirika la Afya Duniani (WHO) linatoa dawa maalumu zinazoweza kuponya ukoma kwa ufanisi mkubwa.
Katika makala hii tutaeleza kwa undani dalili za ukoma, sababu kuu zinazouleta, makundi yaliyo katika hatari, pamoja na tiba zinazopatikana.
⸻
Ukoma Ni Nini?
Ukoma ni ugonjwa wa kuambukiza unaosababishwa na bakteria wanaoitwa Mycobacterium leprae. Bakteria hawa hushambulia hasa:
•Ngozi
•Mishipa ya fahamu (hasa ya pembeni)
•Macho
•Utando wa pua
Ugonjwa huu huweza kusababisha mabadiliko makubwa mwilini, kama vile kupoteza hisia za ngozi, udhaifu wa misuli, vidonda, na ulemavu iwapo hautatibiwa mapema.
Kwa kawaida, ukoma siyo ugonjwa unaoambukiza kwa urahisi sana. Unahitaji mtu kukaa karibu na mgonjwa kwa muda mrefu bila tiba ndipo uwezekano wa kuambukizwa unakuwa mkubwa.
⸻
Dalili za Ugonjwa wa Ukoma
Dalili za ukoma hubadilika kulingana na aina na ukali wa ugonjwa. Wakati mwingine dalili hujitokeza taratibu, na mtu anaweza kuishi miaka mingi bila kutambua ameambukizwa.
Dalili Kuu za Ngozi
1.Madoa kwenye ngozi – huonekana yakiwa mepesi kuliko rangi ya ngozi ya kawaida, au kuwa mekundu kahawia.
2.Kupoteza hisia – madoa hayo hayana hisia ya maumivu, joto au kuguswa.
3.Ngozi kuwa kavu au kukosa jasho – kutokana na uharibifu wa mishipa.
4.Vidonda visivyopona kirahisi – hasa kwenye mikono na miguu.
5.Uvimbaji wa ngozi – sehemu fulani za ngozi zinaweza kuvimba na kuonekana tofauti na maeneo mengine.
Dalili Kuu za Mishipa
1.Kupoteza nguvu za misuli – hasa kwenye mikono na miguu.
2.Kupungua kwa uwezo wa kushika vitu – kwa sababu ya udhaifu wa misuli ya mikono.
3.Kupinda kwa vidole – kutokana na kuathiriwa kwa mishipa.
4.Kuchoma au kuumia bila kujua – kwa kuwa mishipa imeharibika, mtu hawezi kuhisi maumivu.
Dalili za Macho
•Macho kuwa mekundu au kuvimba.
•Kupungua kwa uwezo wa kuona.
•Kukauka kwa macho kwa sababu ya mishipa kuathirika.
•Katika hali mbaya, upofu unaweza kutokea.
Dalili Nyingine
•Pua kutoka makamasi au damu.
•Kuongezeka kwa uvimbe kwenye uso, mikono au miguu.
•Mishipa ya pembeni (mfano kiwiko) kuvimba na kuuma.
⸻
Aina za Ukoma
Ukoma hugawanywa katika aina kuu tatu kulingana na namna mwili unavyopambana na maambukizi:
1.Ukoma wa Kawaida (Tuberculoid leprosy)
•Huonyesha madoa machache ya ngozi.
•Hasara kubwa ya hisia kwenye maeneo machache.
•Mishipa michache huathirika.
2.Ukoma wa Wingi (Lepromatous leprosy)
•Huenea zaidi mwilini.
•Ngozi huonekana na madoa mengi, uvimbe na majipu.
•Mishipa mingi huathirika na kupelekea ulemavu mkubwa.
3.Ukoma wa Kati (Borderline leprosy)
•Mchanganyiko wa aina mbili zilizotajwa hapo juu.
⸻
Sababu za Ukoma
Sababu kuu ya ukoma ni maambukizi ya bakteria Mycobacterium leprae.
Njia za Maambukizi
1.Kupumua hewa yenye vijidudu – bakteria hawa hupita kupitia vitone vidogo vinapotoka kwa mgonjwa anayekohoa au kupiga chafya.
2.Kukaa karibu na mgonjwa kwa muda mrefu – ili kuambukizwa, mara nyingi mtu huhitaji kukaa karibu na mgonjwa ambaye hajaanza tiba kwa miezi au miaka mingi.
Sababu Zinazoongeza Hatari
•Kuishi kwenye maeneo yenye wagonjwa wengi wa ukoma.
•Kuwa na kinga dhaifu ya mwili.
•Uhusiano wa karibu wa kifamilia na mgonjwa wa ukoma.
•Umaskini na mazingira duni ya makazi.
⸻
Makundi Yaliyo Katika Hatari
•Watoto wadogo – kinga zao hazijakomaa vya kutosha.
•Wazee – kinga ya mwili inapungua kadri umri unavyoongezeka.
•Wagonjwa wa UKIMWI au TB – kinga zao hupungua sana.
•Watu wanaoishi na wagonjwa wa ukoma bila tahadhari.
⸻
Madhara ya Ukoma Usipotibiwa
Iwapo ukoma hautagunduliwa na kutibiwa mapema, unaweza kusababisha madhara makubwa ya kudumu kama:
•Ulemavu wa mikono na miguu.
•Kupoteza kabisa hisia za mwili.
•Upofu kutokana na kuathirika kwa macho.
•Madoa ya kudumu kwenye ngozi.
•Mabadiliko ya uso (facial disfigurement).
•Msongo wa kijamii na unyanyapaa.
⸻
Utambuzi wa Ukoma
Daktari hutumia mbinu mbalimbali kuthibitisha ukoma:
1.Kuchunguza ngozi – kuangalia madoa na kupima hisia.
2.Kupima mishipa – kugundua kama kuna mishipa iliyovimba au kupoteza kazi.
3.Vipimo vya maabara – kuchukua sampuli ya ngozi (skin smear au biopsy) ili kuthibitisha uwepo wa Mycobacterium leprae.
⸻
Tiba za Ugonjwa wa Ukoma
Ukoma ni ugonjwa unaotibika kabisa. Tiba ya msingi inatolewa bure katika nchi nyingi kwa msaada wa Shirika la Afya Duniani.
1. Matibabu kwa Dawa (Multidrug Therapy – MDT)
•MDT ni mchanganyiko wa dawa tatu kuu: Rifampicin, Clofazimine, na Dapsone.
•Hutolewa kwa muda wa kati ya miezi 6 hadi 12 kwa wagonjwa wa ukoma wa kawaida, na miezi 12 hadi 24 kwa ukoma wa wingi.
•Matibabu haya hufanya:
•Kuua bakteria wote mwilini.
•Kuzuia maambukizi kuenea kwa wengine.
•Kuponya kabisa ugonjwa iwapo dozi itakamilika.
2. Tiba za Msaada
•Dawa za kupunguza maumivu na uvimbe.
•Tiba ya mazoezi kusaidia misuli na mishipa iliyoharibika.
•Upasuaji kurekebisha ulemavu uliosababishwa na ugonjwa.
•Matibabu ya macho kuzuia upofu.
3. Huduma ya Kijamii na Kisaikolojia
Kwa sababu wagonjwa wengi hupata unyanyapaa, msaada wa kisaikolojia na kijamii ni muhimu ili kuwasaidia kurudi katika maisha ya kawaida.
⸻
Njia za Kuzuia Ukoma
Ingawa ukoma haujaondolewa kabisa duniani, kuna njia mbalimbali za kujikinga:
1.Matibabu ya mapema kwa wagonjwa – mtu akitibiwa mapema, hatasambaza ugonjwa.
2.Chanjo ya BCG – ingawa ni chanjo ya kifua kikuu, pia hutoa kinga fulani dhidi ya ukoma.
3.Ufuatiliaji wa watu wa karibu na mgonjwa – familia na majirani wanapaswa kuchunguzwa mara kwa mara.
4.Kuepuka unyanyapaa – kuelimisha jamii kuwa ukoma unatibika na hauambukizi kwa urahisi.
⸻
Maswali ya Mara kwa Mara Kuhusu Ukoma
1. Je, ukoma unatibika kabisa?
Ndiyo. Kupitia tiba ya MDT, wagonjwa wengi hupona kabisa iwapo wataanza mapema.
2. Je, ukoma unaweza kurudi?
Mara chache sana. Wagonjwa wanaomaliza dozi kamili huwa salama, lakini wanapaswa kufuatiliwa.
3. Je, mtu anaweza kuambukizwa kwa kugusana na mgonjwa?
Si mara nyingi. Ukoma huambukizwa kupitia hewa baada ya kukaa karibu kwa muda mrefu na mgonjwa ambaye hajaanza tiba.
⸻
Hitimisho
Ukoma ni ugonjwa wa kuambukiza unaosababishwa na bakteria Mycobacterium leprae. Dalili kuu ni madoa ya ngozi yasiyo na hisia, kupoteza nguvu za misuli, na matatizo ya macho. Ugonjwa huu huenezwa hasa kupitia hewa, lakini siyo rahisi kuambukizwa.
Matibabu ya ukoma yanapatikana kwa urahisi kupitia dawa za MDT ambazo hutolewa bure katika vituo vingi vya afya duniani. Matibabu mapema yanaokoa maisha na huzuia ulemavu.
Kingine cha msingi ni kuelimisha jamii ili kuondoa unyanyapaa, kwa sababu wagonjwa wa ukoma wanapewa tiba sahihi hawana tena hatari ya kuambukiza wengine.
Kwa ujumla, ukoma ni ugonjwa unaotibika kabisa, na kila mtu ana jukumu la kuhakikisha kuwa jamii inakuwa na uelewa wa kutosha kuhusu dalili, sababu na tiba zake.
⸻
Comments